W czasach historycznych żubry występowały w leśnych rejonach zachodniej i środkowej Europy, a najdalej na wschód ich areał obejmował masyw górski Kaukazu. W gatunku Bison bonasus w tych czasach wyróżniono trzy podgatunki: żubr nizinny (Bison bonasus bonasus), żubr kaukaski (Bison bonasus caucasicus) oraz żubr karpacki (Bison bonasus hungarorum).
Żubry nizinne w Prusach Wschodnich przeżyły do połowy XVIII wieku. Do tego czasu można było spotkać żubry jeszcze w Saksonii, w kilku leśnych kompleksach Polski, a ostatnią ostoją tego podgatunku była Puszcza Białowieska. W Polsce od XI wieku żubry były ograniczone do większych kompleksów leśnych, ale już od tego czasu były chronione jako zwierzyna królewska. Jedynie królowie mieli prawo polowania. Po utracie niepodległości Puszcza znalazła się pod zaborem rosyjskim, ale kolejni carowie kontynuowali proces ochrony żubrów.
Pierwsze dokładne zapisy stanu żubrów w Puszczy Białowieskiej pochodzą z początku XIX wieku, a w 1857 roku zanotowano maksymalny stan – 1878 osobników. Kilka lat później głównie z powodu przegęszczenia spadała liczebność populacji. Na początku XX wieku populacja żubrów liczyła ponad 700 osobników. Do gwałtownego spadku liczebności żubra w Puszczy Białowieskiej przyczyniły się działania I wojny światowej i nasilenie kłusownictwa. Na początku 1919 roku notowane są jedynie ślady czterech zwierząt, a wiosną (12 kwietnia) znalezione zostały pozostałości ostatniej skłusowanej krowy. To koniec ostatniego wolnego stada żubrów nizinnych.
Idea ratowania gatunku rodzi się w wielu krajach i po raz pierwszy jest prezentowana na Międzynarodowym Kongresie Ochrony Przyrody w Paryżu w 1923 roku przez polskiego przyrodnika Jana Sztolcmana. Efektem jego wystąpienia było powstanie Międzynarodowego Towarzystwa Ochrony Żubrów, skupiającego przedstawicieli 16 krajów.
Do Polski żubry wróciły w pierwszych latach działalności Towarzystwa. Początkowo sprowadzono parę o numerach i imionach: 96 Gatczyna i 101 Hagen do poznańskiego ogrodu zoologicznego. W 1929 żubry wróciły do Białowieży, na razie do zagrody. Sprowadzono siostry 93 Bisertę i 161 Biskayę oraz byka 163 Borusse.
Głównym celem, jaki stawiała sobie hodowla białowieska, była hodowla czystych żubrów nizinnych i dlatego w 1935 roku sprowadzono ze Sztokholmu samca 186 Björnsona. Niestety byk ten wkrótce padł po walce z Borusse. Sprowadzony później z Pszczyny samiec 229 Plisch pozostawił po sobie liczne potomstwo. Po II wojnie według Księgi Rodowodowej żyły 103 żubry (43 samce, 60 samice), z czego 44 (20 samce, 24 samice) w Polsce. Od tego czasu polska hodowla żubrów rozwija się znakomicie. Dała ona początek wielu hodowlom zagranicznym, po 1946 roku wyeksportowano z Polski ponad 350 żubrów. Obecnie w naszym kraju znajduje się największa populacja tego gatunku.
źródło: wisent.org